Bilgisayar mühendisliği son sınıf öğrencisi olarak 2015 sonbaharında tez için bir konu seçmem gerekiyordu. Şiiri ve Alan Turing'i seven biri olarak şiir yazan bir algoritma üzerinde çalışmaya karar verdim. Tez danışmanım Yrd.Doç.Dr Tuğba Yıldız ile birlikte yaklaşık 8 ay süren çalışmanın ardından projeyi bitirebildim. Artık Türkçe şiirler yazarak, insanları insan olduğuna ikna edebilen makina bir şairimiz var! Proje aynı zamanda İstanbul Bilgi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği fakültesinin 2015-2016 eğitim öğretim yılının en iyi projesi seçildi.

Programların, insanların anlayabileceği cümleler üretmesi yeni bir teknoloji değil. Bunu oldukça başarılı bir şekilde gerçekleştiren projeler var. Benim projemin amacı, şiir gibi daha çok insanların duygularına hitap eden bir sanat dalını, bir bilgisayar programının taklit edip edemeyeceğini test etmekti.

Programın ismine başlangıçtan yaklaşık 3 ay sonra karar verdim. İkinci dünya savaşı döneminde Zonguldak'ta yaşayan şair iki arkadaş Rüştü Onur ve Muzaffer Tayyip Uslu'nun baş harflerini kullanarak bu programa bir isim bulmuş oldum: ROMTU

Bu yazının içinde çok detaylı teknik bilgiler paylaşmayacağım. Detaylı bilgi edinmek isteyenler için yazının sonunda tezimin ve projenin kodlarının linkini paylaşıyor olacağım.

Teknik Detaylar

ROMTU'nun şiir yazarken kullanabileceği bir kelime haznesi oluşturmak için 1500 farklı şiirin içinden en çok kullanılan 4245 kelimeyi belirledik. Daha sonra bu kelimeleri biçimlerine(isim,sıfat,zarf vs) ve temel anlamlarına(negatif,pozitif vs.) gibi temel kategorilere ayırdık.

Daha sonra 2882636 kelimeden oluşan Zemberek veritabanını kullanarak bu 4245 kelimenin olabilecek bütün gramer çekimlerini listeledik.

Program böylece doğru bir şekilde cümle kurmayı öğrenmiş oldu. Fakat şiirlerin anlamlı olabilmesi için kelimeler arasında bir anlam ilişkisi kurması gerekiyordu. Bunun için de Türkçe websiteler taranarak oluşturulmuş, içinde yaklaşık 500 milyon kelime bulunan bir data kullandık. Program hangi kelimelerin ne sıklıkta yan yana geçtiğini hesaplayarak, kelimeler arasında bir anlam ilişkisi kurmayı öğrendi. Örneğin ağaç ve bahçe kelimelerinin aynı cümlede geçme oranı ağaç ve bardak kelimelerinin aynı cümlede geçme oranından daha yüksek olduğu için program, ağaç kelimesinin bardak yerine bahçe ile benzer temalara sahip olmasını bilir hale geldi.

Şiir kalıpları oluşturmak için de ünlü şairlerin şiirlerini analiz ederek, hangi tarzda şiirler yazdıklarını tespit ettik ve bunları program için bir kalıp haline getirdik.

Deney

Projeye başladığım ilk andan beri en büyük hayalim, programın Turing benzeri bir testi geçebilmesiydi. Bilmeyenler için Turing testiyle ilgili Wikipedia'dan bir alıntı paylaşayım:

"Turing testinin amacı, bir makinenin düşünebildiğini söyleyebilmenin mantıksal olarak mümkün olup olmadığıdır. Turing testine göre makine, gönüllü bir insanla birlikte, sorgulayıcının görüş alanının dışında bir yere saklanır. Sorgulayıcı yalnız soru sormak suretiyle hangisinin insan hangisinin bilgisayar olduğunu saptamaya çalışır. Sorgulayıcının soruları ve daha önemlisi aldığı yanıtlar, tamamen ses gizlenerek, yani ya bir klavye sisteminde yazılarak veya bir ekranda gösterilerek verilir. Sorgulayıcıya bu soru-cevap oturumunda elde edilen bilgiler dışında her iki taraf hakkında hiçbir bilgi verilmez. Dizi halinde tekrarlanan testler sonucunda sorgulayıcı, tutarlı bir şekilde insanı saptayamadığı takdirde makine Turing testini geçmiş sayılır."

Okulda deneyi gerçekleştirmeden önce kendim bir test yapmak istedim. ROMTU'nun ürettiği bir kaç şiiri "Bilgi Romtuoğlu" ismiyle antoloji.com sitesine gönderdim. Şiirler editör onayından geçti ve yayınlandı!

Şiirler http://www.antoloji.com/bilgi-romtuoglu/ adresinde hala erişilebilir durumda.

Bizim okulda yaptığımız deneyin yöntemi şu şekilde oldu:

Deneklere 6 tane ünlü şairler tarafından yazılmış şiirler, 6 tane de ROMTU tarafından üretilmiş şiirler verildi. Deneklerden insan tarafından yazılmış olanları tespit etmeleri istendi. Bunun yanında denekler her şiiri kafiye, mesaj ve dil bilgisi kullanımı üzerine puanlayacaktı.

Test 146 mühendislik öğrencisiyle fiziksel bir ortamda gerçekleştirildi.

Deneklere verilen şiirler şu şekildeydi:

Soru 1